Czy czasem zastanawiasz się dlaczego mimo doskonałej organizacji i perfekcyjnego planowania nie dajesz rady wykonać zadań? Co steruje naszym zegarem biologicznym? Otóż wpływ na naszą sprawność i aktywność psychofizyczną mają rytmy biologiczne!
W związku z tym, że procesy fizjologiczne i biochemiczne podlegają cyklicznej zmienności zagadnienie to jest przedmiotem zainteresowania naukowców. Powstała nawet nauka o biologicznych rytmach funkcjonowania organizmów i ich mechanizmach: chronobiologia. Możemy dzięki temu poznać nasz zegar biologiczny.
Co to jest zegar biologiczny?
Rytmy biologiczne to regularnie zachodzące zmiany w procesach fizjologicznych w określonym czasie, które mogą mieć naturę wewnątrzustrojową, uwarunkowane są genetycznie. Wpływ na rytmy biologiczne mają również czynniki zewnętrzne takie jak wpływy kosmiczne, rytmy Księżyca, zmienność sezonowa, przemijanie dnia i nocy a także uwarunkowania społeczne.
W 2017 roku naukowcy: Jeffrey Hall, Michael Rosbash i Michael Young otrzymali nagrodę Nobla z medycyny i fizjologii za odkrycie molekularnych mechanizmów kontrolujących rytm okołodobowy. Pracowali nad rytmem okołodobowym, czyli tzw. „wewnętrznym zegarem” człowieka. Prowadząc badania na muszce owocowej wyizolowali oni gen kontrolujący prawidłowy rytm okołodobowy u organizmów.
Regularność cykli biologicznych
Określonych jest kilka rytmów biologicznych. W zależności od czasu trwania możemy rozróżnić: rytm krótkotrwały (trwający ułamek sekundy), rytm okołodobowy, rytm tygodniowy, rytm okołomiesięczny, rytm sezonowy czy rytm wieloletni. Według nich działa nasz zegar biologiczny.
Wieloletnie badania naukowe wykazały, że organizm człowieka podlega około osiemdziesięciu różnym rytmom biologicznym. Naukowcy wskazują na istnienie licznych przykładów cyklicznych zmian w wydzielaniu hormonów, neuroprzekaźników oraz innych przekaźników, których stężenia osiągają maksymalne wartości o różnych porach. Zależnościom podlegają podziały komórkowe i wahania czynności narządów wewnętrznych. Na przykład wątrobę cechuje cykliczny rytm produkcji glikogenu i bilirubiny oraz zmienna aktywność metaboliczna, a nerki wydalają największą ilość wody, mocznika, chlorków i sodu około godziny 14.00, a minimalne ilości około godziny 2.00. Również stężenie hemoglobiny oraz liczba leukocytów we krwi również wykazują okołodobowe zmiany.
Do najwyraźniejszych rytmów okołodobowych (obok rytmu aktywności ruchowej) należy biosynteza malatoniny w szyszynce i siatkówce. Zsynchronizowana jest z cyklicznie zmieniającymi się w ciągu doby warunkami oświetlenia: wysoka w nocy (u człowieka maksymalny poziom melatoniny w osoczu występuje najczęściej w środku nocy, pomiędzy godziną 2. a 4.) i niska w ciągu dnia. Naukowcy stwierdzili, ze profil syntezy melatoniny w ciągu doby jest bardzo zmienny osobniczo, ale powtarzalny u jednego osobnika w ciągu kolejnych dni.
Jak korzystać z biorytmów?
Wiedza chronobiologiczna pozwala prawidłowo dostosować formę, warunki i godziny aktywności, a także kolejność i trudność wykonywania poszczególnych zadań do fizjologicznych możliwości człowieka w danym czasie. Co szczególnie istotne, znajomość rytmów biologicznych zmniejszyć może ryzyko nieszczęśliwych wypadków oraz popełnienia błędu, a przede wszystkim może mieć wpływ na lepsze samopoczucie i radość z każdego dnia.
Dostosowujmy zatem działalność wymuszaną pracą i innymi obowiązkami do naszych indywidualnych zegarów biologicznych i zadajmy sobie kluczowe pytanie: kiedy?